Thiếu kinh phí duy tu, sửa chữa công trình vì bất cập giá dịch vụ thủy lợi

-Công ty TNHH Một thành viên Quản lý khai thác công trình thủy lợi Quảng Trị được UBND tỉnh giao quản lý, vận hành 16 hồ chứa nước lớn, nhỏ; 2 đập dâng, 29 trạm bơm có tổng công suất lắp máy hơn 2.000 kW; 9 công trình cống, đập ngăn mặn; kênh mương cấp 1, cấp 2 có chiều dài hàng nghìn kilomet. Công ty có nhiệm vụ phục vụ tưới tiêu cho sản xuất nông nghiệp với tổng diện tích tưới hơn 32.700 ha/năm; ngăn mặn, tưới tiêu cho 13.000ha/ năm, ngoài ra còn cấp nước cho nuôi trồng thủy sản, nước phục vụ sinh hoạt dân sinh.

Khối lượng và tài sản các công trình do công ty quản lý rất lớn. Một công trình đầu mối, ngoài đập dâng, hồ chứa, còn có hệ thống thiết bị điện, thiết bị cơ khí, xi lanh thủy lực, các hạng mục thủy công. Thời gian qua, biến đổi khí hậu khiến thời tiết ngày càng khắc nghiệt đã làm cho nhiều hồ, đập thủy lợi, hạng mục công trình sớm hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng, ảnh hưởng đến công tác tưới, tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên hằng năm, kinh phí sửa chữa, bảo dưỡng, duy tu thường xuyên các công trình và nạo vét kênh mương chưa đủ để hoạt động, đó là chưa kể đến những sửa chữa, đầu tư lớn.

Tràn xã lũ hồ Trúc Kinh được xây dựng đã lâu nay bị hư hỏng nặng nhưng chưa có kinh phí sửa chữa -Ảnh: TÚ LINH

Cụ thể, riêng năm 2023, nguồn kinh phí được tính trên diện tích phục vụ tưới tiêu theo mức giá dịch vụ thủy lợi hiện tại cấp cho đơn vị hoạt động là 38 tỉ đồng, nhưng phần chi theo kế hoạch hơn 50 tỉ đồng. Như vậy, phần cấp thiếu hơn 12 tỉ đồng này bao gồm chi cho công tác vận hành, bảo trì các công trình thủy lợi, trong đó có chi phí quản lý vận hành đập ngăn mặn sông Hiếu được bàn giao cho công ty quản lý từ tháng 4/2022.

Đặc biệt, năm 2023, biến đổi khí hậu xảy ra nghiêm trọng gây nên nắng hạn gay gắt, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp. Đơn vị thiếu kinh phí hoạt động, phải nợ tiền điện 3 tháng; còn các khoản tiền phục vụ cho sửa chữa thường xuyên công trình đã đề xuất cấp trên nhiều lần để cấp kinh phí nhưng hiện vẫn chưa có.

-Đâu là nguyên nhân của việc thiếu kinh phí hoạt động, thưa ông?

-Cách đây 5 năm, Nghị định 96/2018/NĐCP ngày 30/6/2018 của Chính phủ (NĐ 96) đã quy định chi tiết về giá sản phẩm, dịch vụ thủy lợi và hỗ trợ tiền sử dụng sản phẩm, dịch vụ công ích thủy lợi thay cho Nghị định 67/2012/ NĐ-CP ngày 10/9/2012 của Chính phủ (NĐ 67). Theo hướng dẫn của NĐ 96, UBND tỉnh Quảng Trị đã đề xuất bộ, ngành trung ương về mức giá sản phẩm dịch vụ thủy lợi mới nhưng đến nay vẫn chưa được phê duyệt, vì thế giá thủy lợi phí vẫn áp dụng theo NĐ 67.

Việc chuyển từ thủy lợi phí sang giá dịch vụ thủy lợi nhưng ngân sách Nhà nước hỗ trợ vẫn không thay đổi so với mức cấp bù miễn thu thủy lợi phí từ năm 2012 là hết sức bất cập. Điều này dẫn đến tình hình hoạt động sản xuất của đơn vị ngày càng gặp nhiều khó khăn.

Vì nguồn thu chủ yếu hiện tại của đơn vị vẫn là cấp bù thủy lợi phí từ ngân sách nhà nước trên cơ sở diện tích tưới tiêu, trong khi chi phí tiền lương, tiền điện bơm nước, chống hạn mặn và các khoản khác liên quan đến hoạt động quản lý, khai thác của đơn vị đều tăng, dẫn đến mất cân đối, thu không đủ chi cho hoạt động của đơn vị. Do đó, việc thực hiện bảo trì, sửa chữa chỉ dừng lại mức nạo vét, phát quang, giẫy cỏ kênh mương và bảo dưỡng máy móc thiết bị các trạm bơm ở mức tối thiểu để phục vụ tưới.

Nếu áp dụng giá sản phẩm, dịch vụ thủy lợi theo NĐ 96, dự kiến kinh phí công ty được phân bổ hằng năm sẽ tăng lên khoảng 1,7 lần so với mức thủy lợi phí quy định tại NĐ 67. Khi đó, đơn vị sẽ có kinh phí để thực hiện công tác quản lý vận hành; sửa chữa, duy tu, bảo dưỡng thường xuyên các công trình thủy lợi được đảm bảo hơn.

-Ông có thể cho biết việc thiếu kinh phí hoạt động ảnh hưởng như thế nào đến công tác bảo vệ an toàn công trình thủy lợi?

-Thời gian qua, mặc dù gặp nhiều khó khăn nhưng công ty đã tập trung thực hiện tốt các nội dung về an toàn hồ, đập theo Nghị định 114/NĐ-CP ngày 4/9/2018 của Chính phủ. Tuy nhiên, hiện vẫn còn 6/16 nội dung cần phải có kinh phí mới thực hiện được, đó là: xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu về đập, hồ chứa thủy lợi trên địa bàn; cập nhật vào hệ thống cơ sở dữ liệu về đập, hồ chứa thủy lợi; lắp đặt hoàn thiện thiết bị quan trắc công trình đập, hồ chứa; lắp đặt thiết bị quan trắc khí tượng thủy văn chuyên dùng.

Kiểm định an toàn đập; lắp đặt hệ thống giám sát vận hành, thiết bị thông tin cảnh báo an toàn cho đập, vùng hạ du và bản đồ ngập lụt. Đặc biệt, trong đó nội dung kiểm định an toàn hồ đập, tính đến thời điểm hiện nay hầu hết các công trình do công ty quản lý chưa được kiểm định an toàn.

Việc đánh giá an toàn công trình trước mùa mưa lũ hằng năm chủ yếu theo kinh nghiệm quản lý, đây là một khó khăn rất lớn đối với công ty. Những rủi ro về sự cố tiềm ẩn trong công trình đến nay chưa được đánh giá một cách khoa học.

Những công trình thủy lợi không chỉ có bê tông, sắt thép, đá mà còn có hệ thống đường dây điện, thiết bị điện ở các công trình trạm bơm, đầu mối tràn xả lũ, cống lấy nước phục vụ cho công tác vận hành lâu ngày bị xuống cấp nên rất cần có kinh phí bão dưỡng.

Cùng với đó là những thiết bị đo mực nước, đo mưa tại các công trình cũng có thể hỏng bất cứ lúc nào. Nếu những công trình, thiết bị này không được duy tu, bão dưỡng thường xuyên thì sẽ nhanh hỏng hóc làm ảnh hưởng rất lớn đến công tác theo dõi, quan trắc, vận hành công trình cấp nước phục vụ sản xuất, đặc biệt là đảm bảo an toàn hồ đập trong mùa mưa lũ.

-Đề nghị ông cho biết trước thực trạng trên, công ty đã có phương án đề xuất kinh phí để duy tu, bảo dưỡng, bảo đảm an toàn hồ đập trước mùa mưa lũ như thế nào?

-Qua kiểm tra đánh giá hiện trạng an toàn đập, hồ chứa nước do công ty quản lý, hiện tại có 6/18 đập xảy ra hiện tượng thấm qua thân đập gồm: hồ chứa Triệu Thượng 1 và 2, Nghĩa Hy, Tân Kim, Phú Dụng và Bàu Nhum.

Ngoài ra, phần thủy công, cơ khí của các hạng mục cống lấy nước, tràn xả lũ hầu hết được xây dựng từ thập niên 80 của thế kỷ trước nên phần lớn bị xuống cấp, han rỉ làm giảm khả năng chịu lực công trình gồm: cửa tràn xả lũ hồ chứa Ái Tử, Khe Mây, Trúc Kinh, Nghĩa Hy, Đá Mài và Tân Kim; cửa cống lấy nước đầu mối: đập dâng Nam Thạch Hãn, hồ chứa Khe Mây, Nghĩa Hy, Đá Mài, Tân Kim và Bảo Đài.

Cùng với đó là một số tuyến kênh mương kiên cố hóa từ lâu, đến nay bị sạt lở mái tấm lát lòng kênh, tường kênh bị phong hóa xâm thực, sập gãy, gây rò rỉ thất thoát nước… Nếu đơn vị quản lý thiếu kinh phí thì các thiết bị, công trình này không được duy tu, bảo dưỡng thường xuyên dẫn đến làm giảm tuổi thọ công trình; ảnh hưởng đến việc trữ nước phục vụ sản xuất, nguy cơ gây mất an toàn công trình là rất lớn.

Trước thực trạng này, công ty đề nghị UBND tỉnh Quảng Trị quan tâm cấp bổ sung kinh phí còn thiếu trong năm 2023 cho công ty đảm bảo hoạt động; đồng thời đề nghị các bộ, ngành trung ương sớm phê duyệt mức giá sản phẩm, dịch vụ thủy lợi theo NĐ 96 nhằm đảm bảo nguồn kinh phí hoạt động cho các năm tiếp theo.

Tạo điều kiện sắp xếp nguồn vốn cho tỉnh thực hiện dự án nâng cấp, sửa chữa cải tạo thiết bị cơ khí và thủy công hạng mục tràn xả lũ, cống lấy nước các công trình thủy lợi như đã nói ở trên, với kinh phí đầu tư khoảng 100 tỉ đồng.

Mong rằng nguồn kinh phí này sớm được trung ương bố trí để triển khai công tác duy tu, bảo dưỡng, chống xuống cấp, bảo đảm an toàn hồ, đập, các công trình thủy lợi, phục vụ mục tiêu phát triển sản xuất và bảo đảm an ninh lương thực, nâng cao hơn nữa đời sống cho người dân.

-Xin cảm ơn ông!